«Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι το χρονικό της νεότερης Ελλάδας, µέσω της πρωταγωνίστριας Ιωάννας Στεφανόπολι, της πρώτης Ελληνίδας που έγινε δεκτή στη Φιλοσοφική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστηµίου τον προπερασµένο αιώνα, σε ηλικία 15 ετών. Αυτό που συναρπάζει τον αναγνώστη είναι η απόλυτα τεκµηριωµένη γραφή του συγγραφέα του και οι απανωτές εκπλήξεις της αφήγησης, που µπορεί κανείς να το διαβάσει και σαν µυθιστόρηµα. Που, ωστόσο, δεν είναι. Η Ιωάννα Στεφανόπολι δε διακρίθηκε ως “ακτιβίστρια” για τα δικαιώµατα των γυναικών, αλλά µε την πένα, τη γνώση και την οξυδέρκειά της αγωνίστηκε επί δεκαετίες, ισότιµα µε τους άνδρες συναδέλφους της στον δύσκολο στίβο της ενηµέρωσης. Αφήνοντας πίσω της µια τεράστια κληρονοµιά, µε άγνωστες σελίδες της νεότερης ιστορίας µας». (Από το Προλογικό Σηµείωµα του Βασίλη Βασιλικού)
Υπάρχουν πρόσωπα στην ελληνική ιστορία έχουν περάσει στα «ψιλά». Καθένα από αυτά για τους δικούς του λόγους και για λόγους που μόνο η ιστορία ως επιστήμη γνωρίζει. Από την άλλη υπάρχουν οι ρέκτες της ιστορίας, που στοχεύουν σε αυτά τα μη διάσημα πρόσωπα, τα μελετούν, τα φωτίζουν και το αποτέλεσμα της έρευνάς τους το εκδίδουν. Όπως συμβαίνει με τον δημοσιογράφο Μιχάλη Ψύλο, ο οποίος στο βιβλίο του «Δεσποινίς Στεφανόπολι», παρουσιάζει τη γυναίκα που έπαιξε σπουδαίο ρόλο στην ελληνική εξωτερική πολιτική επί έξι ολόκληρες δεκαετίες και τελικά η ιστορία τής επιφύλαξε τη λήθη… Ύστερα από μακροχρόνια έρευνα του η ζωή και το έργο της Ιωάννας Στεφανόπολι, βλέπουν το φως το δημοσιότητας.
Πρόκειται για την πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή ως φοιτήτρια στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο το 1890, τη πρώτη γυναίκα που έγινε διευθύντρια στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων το 1913, τη μοναδική γυναίκα που συμμετείχε στην ελληνική αποστολή για το Συνέδριο Ειρήνης στο Παρίσι, το 1918, τη γυναίκα που έγραψε τέσσερα βιβλία για τον ελληνισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, των οποίων τα στοιχεία χρησιμοποιήθηκαν στο μνημόνιο που υπέβαλε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο συνέδριο για τις ελληνικές διεκδικήσεις.
Η Ιωάννα Στεφανόπολι διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ελληνική εξωτερική πολιτική αν και δεν μνημονεύεται πουθενά στον γραπτό ή προφορικό λόγο – με εξαίρεση την επιστημονική ιστορική έρευνα. Καμιά τιμητική αναφορά σε ονομασίες φορέων, καμία οδός δεν φέρει το όνομά της – ούτε καν στα Δωδεκάνησα, που της οφείλουν την ονομασία τους.
Ήταν από εκείνες τις γυναίκες που σε ό,τι αφορά το γυναικείο ζήτημα δεν ήταν απλώς μπροστά από την εποχή τους, αλλά «τράβηξαν» την εποχή μπροστά και την άλλαξαν. (Είναι χαρακτηριστικό ότι το πέμπτο βιβλίο της φέρει ως όνομα συγγραφέα το «Ιωάννης Στεφανόπολι», επειδή στο τυπογραφείο θεώρησαν προφανές τυπογραφικό λάθος ένα γυναικείο όνομα συγγραφέα και το διόρθωσαν.)
Στη μυθιστορηματική βιογραφία της Ιωάννας Στεφανόπολι, ο Μιχάλης Ψύλος καταπιάνεται με τη ζωή και το έργο της πρωταγωνίστριάς του, χωρίς να ξεχνά το ιστορικό φόντο της εποχής. Της νεότερης ελληνικής ιστορίας αλλά και του ελληνικού Τύπου, αφού ήταν και δημοσιογράφος. Σφιχτή η αφήγησή του και ακριβής όσον αφορά στη μεταφορά στον αναγνώστη της κοινωνικής και πολιτικής ατμόσφαιρας της εποχής.
Το 1902 η Ιωάννα έγραψε το πρώτο της βιβλίο στα γαλλικά με τίτλο «Η Μακεδονία και οι Μακεδόνες», όπου αποδείκνυε την ελληνικότητα της Μακεδονίας. Δέκα χρόνια μετά και ενώ συνεχίζει να δημοσιογραφεί σε έναν ανδροκρατούμενο ελληνικό Τύπο, εκδίδει το 1912 ένα δεύτερο βιβλίο με τίτλο «Τα Νησιά του Αιγαίου και τα προνόμιά τους» καθιερώνοντας για πρώτη φορά τον όρο «Δωδεκάνησα» (ως τότε ονομάζονταν Ανατολικές Σποράδες).
Το 1913, μετά τον θάνατο του πατέρα της, αναλαμβάνει τη διεύθυνση της «Messager d’ Athenes» και ταυτόχρονα ο Ελευθέριος Βενιζέλος τη διορίζει γενική διευθύντρια του Αθηναϊκού Πρακτορείου Ειδήσεων. Αταλάντευτα βενιζελική η Στεφανόπολι, ακολουθεί τον «Μεγάλο Κρητικό» και την κυβέρνησή του στη Θεσσαλονίκη. Αναλαμβάνει με εντολή του Ελευθερίου Βενιζέλου -και μεσούντος του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου- μια μυστική αποστολή σε ευρωπαϊκές πρωτεύουσες για να διασφαλίσει διεθνή στήριξη στην κυβέρνηση Βενιζέλου, στη Θεσσαλονίκη.
Στη συνέχεια βρίσκεται στο πλευρό του Βενιζέλου στη συνθήκη του Νεϊγί και των Σεβρών, παίζοντας μάλιστα ουσιαστικό ρόλο στην προσέγγιση του τότε Αμερικανού προέδρου Γούντροου Ουίλσον για τη στήριξη των ελληνικών θέσεων στο μεταπολεμικό συνέδριο του Παρισιού. Η Ιωάννα ταυτόχρονα γράφει άλλα δύο βιβλία για το «Κουτσοβλαχικό και τη ρουμανική προπαγάνδα», αλλά και για τους «Έλληνες στην Τουρκία», κρούοντας ουσιαστικά τον κώδωνα του κινδύνου για τις εγκληματικές προθέσεις των Νεότουρκων κατά των Ελλήνων της Μικρασίας και την επαπειλούμενη καταστροφή.
Αποκαλύπτει μάλιστα την απίστευτη υποστήριξη της Γερμανίας προς την Τουρκία, προκειμένου να ενισχύσει τα επεκτατικά σχέδια του Βερολίνου για τον έλεγχο των πετρελαίων της Μέσης Ανατολής και του Καυκάσου. Το 1920, μετά την ήττα του Βενιζέλου στις εκλογές, η Ιωάννα παραιτείται από τη διεύθυνση του Αθηναϊκού Πρακτορείου και μετά τρία χρόνια σιωπής επανέρχεται στη δημοσιογραφία με την επανέκδοση της «Messager d’ Athenes» παίζοντας και πάλι πολύ σημαντικό ρόλο στην εξωτερική πολιτική της χώρας, αλλά και στη Συνθήκη της Λωζάνης.
Με την πένα της στη «Messager d’ Athenes» η Ιωάννα παρεμβαίνει στα πολιτικά δρώμενα της εποχής του Μεσοπολέμου αποκαλύπτοντας άγνωστες πτυχές της ανώμαλης πολιτικής κατάστασης στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρώπη. Πρωτοστατεί μάλιστα με άλλες διεθνείς προσωπικότητες, όπως ο ιδρυτής της FIAT Τζιοβάνι Ανιέλι, στην προσπάθεια δημιουργίας των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης» με έδρα την Αθήνα.
Στη διάρκεια της ναζιστικής Κατοχής η Ιωάννα κλείνει την εφημερίδα της αρνούμενη να συνεργαστεί με τον κατακτητή, αφού όμως στο τελευταίο φύλλο που κυκλοφόρησε την ημέρα που τα γερμανικά στρατεύματα εισέβαλαν στην Αθήνα προειδοποιούσε για τον ρόλο των Γερμανών ιστορικά. Εμφύλιος, πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, πάλι με τη «Messager d’ Athenes» στην πρώτη γραμμή, η Ιωάννα δίνει τη δική της μάχη. Πάντα ως «πιστός στρατιώτης», όπως αυτή το καταλαβαίνει.
Αν και ο χρόνος κυλάει αδυσώπητα πλέον στο πρόσωπό της, ο τότε πρωθυπουργός Νικόλαος Πλαστήρας ζητάει το 1952 από την Ιωάννα άλλη μία «θυσία»: Να γράψει ένα βιβλίο στα γαλλικά προκειμένου να καταλαγιάσουν οι παγκόσμιες αντιδράσεις για την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Το έκανε, με βαριά καρδιά όπως αναφέρεται, αρνούμενη να το υπογράψει ως συγγραφέας. Η Ιωάννα Στεφανοπολι έφυγε από τη ζωή το 1961 πάμφτωχη, αφήνοντας όλη την περιουσία – το σπίτι της πίσω από τον Ευαγγελισμό και τη βιβλιοθήκη της δηλαδή- στη ΧΑΝ.
Το βιβλίο του Μιχάλη Ψύλου, «Δεσποινίς Στεφανόπολι», κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Λιβάνη. Από τις ίδιες εκδόσεις κυκλοφορεί και το βιβλίο του «Από τον Ράιχενμπαχ του Οθωνα… στον Ράιχενμπαχ της Μέρκελ»
